Selasa, 16 Agustus 2016

Sede Partidu Balun iha Luru Produs Osan Falsu


Deputadu Bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasional preokupa makas tanba sede partidu balun iha sub-distritu Luru, Distritu Lautem, uja hodi produs (cetak) osan falsu.

Kamarada Deputadu Ossorio Florindo foti kestaun ne’e iha plenaria komisaun permanente Parlamentu Nasional loron 17 Sentenbru 2016, ejizé tenki investiga klean no foti desizaun ida forte hasoru autor sira ne’e.

Tuir informasaun ne’ebé iha katak, sede partidu ne’e uza hanesan fatin rental maibé iha laran produs mos osan falsu

“Sira cetak osan ne’e sira ba sosa fali sasan iha veteranu sira ne’ebe halibur osan hodi loke loja, fahe mos balun (montante) $20 ate $50, balun lori ba manufutu, balun lori ba joga karta,” dehan Kamarada Ossorio iha Plenaria.

Oras ne’e dadaun, Kamarada Ossorio dehan, Polisia Nasional Timor Leste kaer ona autor balun ne’ebé deskonfia produs osan falsu.

“Besik ona eleisaun, hau hanoin hahalok ida hanesan ne’e tenki foti desizaun ida ne’ebé forte, halo los iha cede partidu ne’e, ita atu dehan ne’e individu ka partidu ( mak orienta)?,” kestiona Kamarada Ossorio.

Falsefikasaun ba osan ne’e, tuir Kamarada Ossorio katak ne’e krimi, tanba ne’e husu PNTL ne’ebe halo ona atuasaun tenki investiga hodi ke’e sai autor prisipal sira.

 “To’o tiha ona sub-distritu! Ba hau nene siginifika sira (nia cede) central keta iha karik!,  Makina ida sira lori ba distritu uza ba rental depois iha laran mos uza ba (cetak) osan falsu, tanba ne’e hau husu ba polisia sira tenki investiga kazu ne’e klean hodi kee sai abut sira ne’e, labele ita halo beik ita nia povu ho osan falsu,” dehan Kamarada Ossorio.

Iha fatin hanesan , Kamarada Frasisco de Andrade hatete, besik ona eleisaun osan falsu komesa mosu, a’at liutan produs iha sede partidu balun ne’e hatudu katak partidu sira’e toman sosa votus ho osan.

“Halo osan falsu! oras ne’e dadaun ita atu tama ona eleisaun, partidu ida ne’ebé halo osan falsu ne’e toman ona sosa votus (ho osan),” dehan Kamarada Andrade
Iha fatin hanesan, Kamarada Deputada Ilda Maria da Conçeição dehan, ema ne’ebé produs osan falsu ne’e krimi, tanba ne’e labele husik liu tenki prosesa tuir dalan justisa.



Observador Politíku Balun ‘Buta Ilmu’


Kandidatu ba Prezidenti Partidu FRETILIN Fransisco  Guterres LU-Olo no Kandidatu Sekretariu Geral Partidu FRETILIN Mari Alkatiri  hatete, observador politíku balun husi akademiku delek ba siensia (buta ilmu) tanba halo observasaun politíka katak, kandidatu uniku ba eleisaun direita lideransa FRETILIN ne’e hamate demokrasia iha FRETILIN laran no laiha lejitimidade.

 “Balun fali dehan pakote ida deit  FRETILIN sai fraku, lakon lejitimidade, sira (ida koalia ne’e)  estuda bobot siencia politíka, mak halo komentariu hanesan ne’e, hau hatete ona dala barak sira laos buta huruf maibé sira buta ilmu,” dehan Dr. Mari Alkatiri iha Baucau 14/08/2016.

Kamarada Mari hatete, nia akompaña informasaun sira ne’e nia hamnasa  I   laran susar mos tanba  intelektuais sira’e bele fiar mais  balun koalia la tama kakutak.

Entertantu Kandidatu ba Prezidenti partidu FRETILIN iha eleisaun direita ne’ebé sei halao iha loron  3 Setenbru  2016 , Kamarada Lu-Olo konvida observador politika sira ne’e atu ba halo peskiza iha CCF mak foin bele fó komentariu ka observasaun.

“Hau sei konvida maluk sira ne’e se bele karik ba to’o iha Comite Central FRETILIN (CCF), hodi halo peskiza hodi hatene saida mak FRETILIN halo konaba demokrasia, ou FRETILIN aplika prinsipiu demokratiku ne’e oinsa?,” dehan Lu-Olo.

Komisaun Nasional ne’ebe prepara eleisaun direita ba lideransa FRETILIN fó ona oportunidade ba  kuadru FRETILIN nian atu bele aprezenta sira nia kandidatura maibé liu tiha prazu kuaze fulan ida, kandidatu seluk laiha.

Tuir Lu-Olo dala barak ema sira ne’ebe laos  FRETILIN, maibé halo an hanesan FRETILIN hodi bosok opiniaun publika, hodi hatete katak demokrasia mate iha FRETILIN nia laran, pelu kontrariu demokrasia buras no metin liutan iha FRETILIN nia laran.

Tanba samak  pakote uniku la halo deit proklamasaun maibé  sei ba eleisaun tanba iha bulletin de votus ne’e sei tau sim ou não. Siginifika katak sei iha militantes ne’ebé  sei fó votu aseita ba kandidatu Kamarada Lu-Olo ho Kamarada Mari Alkatiri no sei iha militantes balun mos la aseita.

“ Ne’e demokratiku tanba kandidatu seluk laiha maibé sei halotan eleisaun, laiha proklamasaun ida, dehan katak sira nain rua mesak deit ona lalika vota ona, ne’e lalos ida, sira nain rua mesak maibé sei vota para  hodi bele dehan katak afavor ka kontra,” dehan Kamarada Lu-Olo.

Maske pakote uniku maibé tenki liu husi prosesu eleisaun tanba lideransa FRETILIN tenki iha lejitimidade ida direita husi militantes no kuadrus FRETILIN nian, para sira bele iha kebiit atu lori FRETILIN ba oin nafatin.

“ Ami nain rua hakarak lejitimidade husi ita nia militantes hothotu para atu lori ita nia partidu ne’e ba oin,” dehan Kamarada Lu-Olo.

Kamarada Lu-Olo mos preokupa tanba samak observador politíka sira ne’e nunka observa ou la hare ba partidu seluk,  kuandu partidu balun ba hili ema iha luron la liu husi eleisaun , la liu husi kongresu observador politíku sira nunka koalia.

“ (Partidu) balun laiha tan kongresu, ninia lideransa mak ida ne’ebe ita seidauk hatene? Maibé ba konsilida uluk ona hanesan partidu  ne’e saida mak ida ne’e? ita boot sira (observador politíku) taka matan ba ida ne’e,” dehan Kamarada Lu-Olo



Minggu, 05 Juni 2016

Alkatiri: Xanana Konfia Ema, Ema Fila Konfu Xanana


Sekretariú Gerál Partidu FRETILIN, Kamarada Dr. Mari Alkatiri hatete, Xanana Gusmao konfia demais ema sira ne’ebé besik nia, ikus mai ema konfu fali nia.

Sekretariú Gerál partidu FRETILIN koalia ida ne’e bainhira loke konferensia distritál iha Distritu Baukau (5/6/2016) ne’ebé partisipa husi delagadu 500 resin hodi hili delegadu atu partisipa iha kongresu nasional ne’ebé sei realize iha fulan Outobru mai no hili kandidatu membru CCF.
Mari Alkatiri dehan, uluk FRETILIN ukun ho osan oituan maibé halo duni servisu, depois tinan 10 governu AMP no Bloku Koligasaun ukun osan barak laiha buat ida mak akontese.

“Xanana (Gusmao) konfia ema sira ne’ebé besik ba nia, ema konfu nafatin nia, tanba ne’emak ami nain rua hamutuk, se kunfu barak persiza Taikondo ida mak mai, Konfu barak demais lori Taikondo ida mai para halo sira hamrik sentidu lai,” dehan Mari Alkatiri.

 Uluk Alkairi konfronta ho Xanana nia dehan saida mak Xanana hakarak hanesan ho saida mak  Alkatiri hakarak maibé dalan mak lahanesan.
Politika ne’ebé FRETILIN halo dadauk, Alkatiri dehan, ema balun dehan CNRT ho FRETILIN halo tiha ona koligasaun, ne’e lalos.

 “Se partidu bo’ot rua ne’e halo koligasaun imi taka tiha imi nia kios sira ne’e, FRETILIN ho CNRT partidu idaidak nian, hau ho Xanana ami hamutuk,” dehan Alkatiri

Alkatiri ho Xanana hamutuk tanba ukun durante tinan 10 rejultadu hatudu ona katak, ukun kontra FRETILIN ukun sei lalao, ukun ho FRETILIN sei loke dalan, ukun atu lori dezenvolvimentu mai TL tenkiser FRETILIN mak ukun.

“FRETILIN ukun ho nia politika, FRETILIN ukun ho nia planu, FRETILIN ukun ho nia programa hakuak hothotu, semak tama! tuir FRETILIN nia politika, tuir FRETILIN nia programa,” dehan Alkatiri.

Ema balun mos komesa halo propaganda hodi dehan FRETILIN manan iha distritu tolu parte leste maibé nia Sekretariú Gerál ba dezenvolve fali Oecusse.

 “Agora hau esplika tanba samak hau ba Oecuse, tanba ema mai koalia barbarak, laos atu abandona Kamarada sira (parte leste), se hau mak eskolla Baukau, Vikeke no Lauten, oras ne’e husi Manatuto ba to’o Oecusse , sira sei koalia hare FRETILIN mak lorosae deit, agora ba Oecuse sira mai fali dehan imi (distritu tolu) hili FRETILIN (depois) ba (dezenvolve fali) Oecusse, sira argumentu laiha ona,” dehan Alkatiri.

Alkatiri dehan, ba FRETILIN povu Timor Leste ida deit, husi Oecusse too Jaco husi tasi feto to’o tasi mane, maibé hili Oecusse para atu hatudu deit katak, FRETILIN hatene halo dezenvolvimentu.

“FRETILIN lakohi fahe rai ida ne’e, lakohi deskrimina mak hili Oecusse, para atu halo dezenvolvimentu , para atu hatudu  ba sira hotu katak ita (FRETILIN) hatene halo dezenvolvimentu,” dehan Alkatiri.

Tanba ne’e, dezenvolvimentu sei to’o iha teritori TL tomak, importante mak iha  eleisaun 2017 povu mak tenki konfia FRETILIN tanba FRETILIN la hatene konfu povu, se povu konfia FRETILIN , FRETILIN sei lori dezenvolvimentu mai.




Selasa, 26 April 2016

Hamutuk atu Hadia, Laos Hamutuk atu Taka Matan!


Bankada FRETILIN iha Parlamentu Nasional afirma nia pozisaun ba postura  politika ne’ebé lao dadaun  “Hamutuk Ita Bele”,  siginifika katak hamutuk atu hadia buat ne’ebé sala ba los maibé laos atu taka matan ba buat ne’ebé sala.

Vice Prezidenti Bankada FRETILIN Josefa Alvares Pereira hatete,  dever Deputadu nian  mak atu halo fiskalizasaun, fiskaliza buat ne’ebé lalos tenki hadia.

Josefa koalia lia hirak ne’e hafoin rona Deputadu husi eis Bloku Koligasaun kritika governu no lekar sai erru ne’ebé halo iha Ministeiru Agrikultura tenpu AMP no Kintu Governu Konstitusional halo.

“ Hau hakarak husu deit buat ida ne’e tanba uluk hatene maibé la denunsia, para ita bele hadia iregularidade sira ne’e,  karik  agora ita iha ona situasaun ida divorsiu  ne’emak ita foin hatete sai, foin dinunsia , hatete para tenki hadia, laos nonok agora mak foin ita fo hatene sai, maibé osan ne’e barak liu tiha ona mak gasta tiha ona,” déhan Josefa.

Deputada FRETILIN ne’e hatete, karik iha ema  FRETILIN nian ruma mak  halo sala mos tenki liu husi prosesu investigasaun  tanba osan ne’ebé aprova iha ne’e ba ema hothotu nia diak.

Iha fatin hanesan , Deputadu FRETILIN, Ossorio Florindo hatete, laiha duvida ba FRETILIN atu garante governu ne’e to’o nia mandate remata, maibé importante mak buat ne’ebé sala tenki hadia.

“Ita hamutuk atu hadia sasan, laos ita hamutuk atu buat  lalos ita dehan los nafatin , taka matan ba deit. Laiha duvida ba iha hau nia pozisaun ita hamutuk ne’e, maibé laiha duvida mos ba buat ne’ebé lalos ita tenki koalia, iha ne’ebé deit, iha PN iha baze , hau dehan ita hamutuk ba buat ne’ebé los atu hadia buat ne’ebé lalos para ita lao ba oin,” dehan Ossorio iha Plenaria 26 Abril 2016.

Mudansa politika ne’e mosu tanba hare no analiza buat balun lao lolos no  persiza Timor oan hotu hamutuk atu hadia.




MOP Tenki Tau Prioridade ba Estrada Sira ne’ebé Persija Hadia Urgente

Fretilin liu husi nia reprezentante iha Parlamentu Nasional kontinua ejizé ba Governu liu husi Ministeriu Obras Públika (MOP) atu fó prioridade hodi hadia Estrada sira ne’ebé mak kondisaun grave no urgente atu hadia lalais.

Iha plenaria Parlamentu Nasional 26 Abril 2016, Kamarada David Dias Mandati sente moe tanba dala barak ona ejizé MOP atu hadia Estrada diresaun Sub-distritu Laga ba Buagia, Distritu Baukau maibé MOP nunka tau iha prioridade maske kondisaun Estrada ne’e a’at tebés.

“Hanesan ema moe laiha,  hau atu dehan tan hanesan ne’e, Estrada Baugia ne’e a’at liu ona, semak hakarak ba Baugia tenki konvense nia an katak fila fali mai tama Ospital no Kareta tama oficina,” dehan David.

Entertantu Deputadu Manuel Gaspar mos ejizé MOP atu hadia Estrada ligasaun Sub- distritu Uatu-Lari no Uatu-Carabau, Distritu Vikeke ne’ebé nia kondisaun grave tebés.
Manuel Gaspar lamenta tanba iha tinan 2014 MOP aloka ona osan kuaze $300 mill iha livru 3 Orsamentu Jeral Estadu  maibé tama to’o tinan 2016 projetu nunka realiza.

“Hau la hatene orsamentu ne’ebé aloka ba Estrada ida ne’e iha 2014, ho montante 300 mill dollar iha livru 3 fundus infraestrutura, maibé to’o agora la implementa, iha 2015 fulan Setenbru hau ba ejizé MOP, iha Novenbru 2015 MOP haruka tekniku ba halo levantamentu dedadus, I to’o agora la implementa hau kuandu ejizé Ministru, Ministru dehan BOQ seidauk hotu,” dehan Manuel Gaspar.

Ho inserteza ne’e, Manuel Gaspar dehan, sira mak sai fali alvu kritika husi komonidade sira iha baze, tanba ne’e  husu ba Ministru Obras Públika atu servisu ho vontade diak hodi nune’e bele hadia Estrada Uatu-Lari no Uatu-Carabau.

“Se BOQ  (Bill of Quantity) mak halo tinan ida la hotu, hau la koalia konaba ema inkapasidade maibé ema keta laiha vontade karik hatama fali ema seluk ne’ebé iha vontade para halo BOQ ne’e lalais oituan,” dehan Manuel Gaspar.

Iha fatin hanesan, Deputadu Antoninho Bianco husu atu hadia Estrada rural iha Distritu Ainaro,  Lesu Hati, Mausiga, Goulara no Leotelu besik iha foho Kablaki nia hun.

Bianco dehan, iha tinan 2012 Kompaña nasional The Long kaer obra ne’e liu husi programa PDD II  no halo mos ponte bo’ot ida maibé realidade iha terenu agora kondisaun Estrada ladiak fali ona.

“Estrada ne’e importante hodi promove zona turistiku iha (foho) Kablaki hun, tanba ne’e tenki iha manutensaun no hadia fali dalan ida ne’e,” dehan Bianco

Iha kapital Dili, Estrada prokolu nia kondisaun diak ona maibé Estrada sira ne’ebé tama ba Bairo sira iha kapital Dili nia kondisaun laiha diferensia ho Estrada sira iha area remotas.

Deputadu Leonel Marcal foti kestaun ne’e tanba iha realidade Estrada sira ne’ebé liga ba bairo sira iha kapital Dili nia kondisaun grave tebés.

Ezenplu konkreta mak, hanesan Perunas, Surikmas, nia kondisaun a’at ba bebeik ,pior liutan bainhira iha tenpu udan.

“Estrada sira iha Bairo sira kondisaun a’at implika mos folin tarefa transporte Públika hanesan Taxi,” dehan Leonel Marcal.



Senin, 04 April 2016

PN Aprova Rejulusaun Sauda Asaun Kontra Australia


Parlamentu Nasionál aprova rejulusaun No. 26/III / 2016 hodi sauda no apoio asaun  ne’ebe Vetaranu, Sosiedade Sivíl no ema hotu tantu iha rai laran no rai liur  halo hodi ejizé direitu Timor Leste nian ba delimitasaun fronteira maritima.

Rejulusaun ne’e hetan votu unanimidade hodi fó apoia tomak ba governu atu halo negosiasaun ho Australia konaba liña froteira maritima hodi reafirma direitu RDTL tuir lei internasionál.

Rejulusaun ne’e, apela ba governu Australia atu hatudu vontade diak hodi tuur hamutuk ho autoridade Timor Leste hodi halo negosiasaun ba liña fronteria tasi Timor.

Rejulusaun ne’e, husu orgaun soberania hotu no instituisaun estadu atu lian ida deit hodi defende direitu RDTL tuir prinsipiu internasionál nian.

Rejulusaun ne’e mos fó dalan atu kria komisaun ida iha Parlamentu Nasionál atu halo akompañamentu ba prosesu negosiasaun liña fronteira maritima.

Kamarada Deputadu Aniceto Guterres nudar mos proponente ba projetu rejulusaun ne’e  hatete,  rejulusaun ne’e atu fó apresiasaun no sauda ba minifestante ne’ebé halo iha (22-23/3/2016) .

Rejulusaun ne’e mosu  tanba governu Australianu la hatudu vontade diak ba negosiasaun  hodi provoka povu TL hodi afirma sira nia vontande no preokupasaun liu husi asaun sira ne’ebé halo reprezenta aspirasaun povu TL nian.


Rabu, 30 Maret 2016

Komonidade Bekora Lamenta SAS Oho Animal Ne’ebé Sulan Iha Luhan



Komonidade sira iha area Bekora, Sub-distritu Kristu Rei, Distirtu Dili lamenta ho operasaun ne’ebe halo husi Servisu Agua Saniamentu (SAS) liu husi Jestaun Merkadu Operasaun Mantein Ordem Públika Distritu Dili,  ne’ebe halo operasaun hodi oho animal sira iha kapital Dili.

Deputadu Bankada FRETILIN Manuel Castro simu keixa husi komonidade sira, no foti kestaun ne'e iha plenaria PN (29/03/2016) husu atu labele oho komonidade sira ne’ebe nia animal sulan iha luhan.

 “Husu Governu atu halo esplikasaun ida diak, oho karik oho sira ne’ebé lao iha Estrada laran ka husik deit, maibé sira ne’ebé sulan  labele halo atuasaun sira hanesan ne’e, tanba bainhira sira oho hotu, lixu deit ita soe arbiru seidauk hamós ita ba uluk oho povu nia animal sira ne’ebé iha luhan laran,” dehan Castro

Asuntu seluk, Deputadu Castro husu governu atu hare projetu PNDS ne’ebe  halo 2014 ho 2015 too agora balun seidauk remata.

“Ministeriu kompetente tenki hare didiak,projetu sira ne’e agora paradu tanba deit orsamentu ne’e la sai, keisa barak husi kompañia sira, katak tarde pagamentu, agora oinsa ita ejize kualidade, Governu tenki hanoin halo didiak, ita la bele kastigu emprezariu lokal sira, se ita hakarak ita nia emprezariu lokal sira sai diak, tenki hare didiak sistema sira ne’e,” dehan Castro